Próba statystyczna
Podzbiór elementów wybranych z populacji i poddanych obserwacji/pomiarowi/ankiecie. Próba statystyczna może mieć charakter losowy lub celowy. Od próby wymaga się, aby była reprezentatywna dla populacji pod względem badanej cechy.
Często zbadanie całej populacji jest niemożliwe. Rozważmy np. badanie sosen w lesie. Możliwe jest jednak wytypowanie przedstawicieli tej populacji do badania. Wybór może przebiegać dwojako. Albo będzie się opierał na intuicji badacza („ta sosna wydaje się odpowiednia” ), mówimy wtedy o doborze celowym. Wtedy od intuicji badacza (lub innych przesłanek) zależy, czy wybrane elementy będą dobrze reprezentować całą populację. Posłużą one przecież do wyciągania wniosków dotyczących tejże właśnie populacji. Drugim sposobem jest wpisanie schematu badania w teorię prawdopodobieństwa. Wtedy to, jakie elementy dobierzemy do próby będzie losowe i będzie zależeć od tego jak zostanie rozdysponowane prawdopodobieństwo (czyli jak zostanie podzielona liczba 1) pomiędzy wszystkie elementy populacji (wszystkie sosny). Pomimo że ten rodzaj doboru próby nazywamy losowym, to jednak nie jest on w pełni niezależny od intuicji badacza. To w końcu badacz decyduje o tym, jak zostaną podzielone prawdopodobieństwa wylosowania (prawdopodobieństwa inkluzji).
Obie metody losowania odróżnia jeszcze jeden aspekt. Możliwość estymacji parametrów populacji w oparciu o wylosowaną próbę. Do prawidłowego przeprowadzenia estymacji wymagana jest znajomość tego, jakie było prawdopodobieństwo inkluzji każdego z elementów. W przypadku doboru losowego taka informacja jest oczywista, jest ona wpisana w definicję tego doboru próby. W przypadku doboru celowego prawdopodobieństw inkluzji nie można bezdyskusyjnie wyznaczyć, znów swoją rolę odgrywa tutaj intuicja badacza.
Próba losowa
Rodzaj wyboru elementów z populacji, które mają zostać poddane szczegółowym badaniom. Charakteryzuje się losowością w doborze – osoba realizująca badanie nie ma wpływu na to, jakie elementu znajdą się w próbie. Decydują o tym prawdopodobieństwa inkluzji, zdefiniowane dla każdego elementu populacji. Podstawowymi rodzajami prób losowych są:
Sposoby losowania elementów do próby statystycznej dzieli się również w zależności od możliwości wielokrotnego znalezienia się elementu w próbce na zwrotne i bezzwrotne.
Próba celowa
Jednostki do badania dobierane są w sposób subiektywny, zależny od badacza. Dlatego najczęściej niemożliwe jest znalezienie prawdopodobieństw wylosowania poszczególnych elementów, co znacznie utrudnia efektywną estymację parametrów badanej populacji. Decyzja o wyborze próby celowej w badaniu jest często związana z minimalizacją kosztów. Dobór celowy czasami nazywany jest próbą ekspercką.
